Sidee Bay Warshadaha Nukliyeerka ee Yaryar Uga Caawinayaan Turkiga Inuu Iskii Uga Kaaftoomo Korontada?
Istanbuul – Iyadoo ay sii kordhayaan dhibaatooyinka helitaanka koronto joogto ah iyo qiimaha qaaliga ah ee shidaalka dibadda laga keeno, Turkigu wuxuu qaadayaa tallaabooyin uu ku samaysanayo "Warshado Yaryar oo Nukliyeer ah" (oo afka qalaad lagu dhaho SMRs). Dawladdu waxay doonaysaa inay warshadahan ku biiriso ilaha ay korontada ka hesho, si aanay cid kale ugu tiirsanaan.
Qorshahan ulajeedkiisu ma ahan oo kaliya in koronto dheeraad ah la helo, balse waa in la helo tamar nadiif ah oo aan go’go’ayn, iyo in Turkigu uu barto farsamada nukliyeerka si uu dalku u yeesho awood dhaqaale iyo mid siyaasadeed oo u gaar ah.
Qorshe Tallaabo-tallaabo Ah
Dawladda Turkigu waxay dajisatay qorshe cad oo ay ku doonayso in tiknoolajiyaddan lagu soo dhaweeyo, laguna sameeyo gudaha dalka. Qorshuhu wuxuu u qaybsan yahay laba marxaladood:
Marxaladda Diyaarinta (2025 ilaa 2029): Muddadan, dawladdu waxay diyaarinaysaa shuruucda iyo nidaamka lagu maamulayo hawshan. Waxay samaynaysaa daraasado lagu ogaanayo in mashruucu faa'iido leeyahay iyo in kale, waxayna heshiisyo la gelaysaa waddamo kale si ay aqoonta uga faa’iidaystaan.
Marxaladda Fulinta (2030 ilaa 2034): Waqtigan, Turkigu wuxuu bilaabi doonaa dhismaha dhabta ah ee warshadahan yaryar. Waxaa la dhisi doonaa tusaaleyaal (models) si loo tijaabiyo, waxaana la samayn doonaa iskaashi u dhexeeya dawladda iyo ganacsatada gaarka ah si loo helo maalgelin.
Dadajinta Hawsha
Wixii ka dambeeya sanadka 2035, Turkigu wuxuu rabaa inuu si degdeg ah u badiyo warshadahan. Hadafku waa in 50% (kala bar) qalabka lagu dhisayo warshadahan lagu sameeyo gudaha Turkiga. Tani waxay Turkiga ka dhigaysaa waddan iibiya tiknoolajiyaddan, halkii uu ka noqon lahaa waddan soo iibsada.
Tusaale wanaagsan waxaa ah warshadda weyn ee "Akkuyu" ee hadda la dhisayo. In kastoo Ruushku dhisayo, haddana 56% shaqada iyo qalabka waxaa laga qabtay gudaha Turkiga. Dawladdu waxay doonaysaa in khibraddaas ay u isticmaasho dhismaha warshadaha yaryar ee soo socda.
Fursado Shaqo iyo Dhaqaale
Dawladdu waxay leedahay: "Haddii aan qalabka warshadahan gudaha ku samayno, waxaan abuuri doonnaa shaqooyin badan oo xirfad sare leh, ganacsiyo cusubna way furmi doonaan."
Sidaas darteed, sanadkii 2020 waxaa la aas-aasay Hay'adda Cilmi-baarista iyo Tamarta Nukliyeerka ee Turkiga (TENMAK). Shaqada hay'addan waa inay soo saarto dad aqoon u leh nukliyeerka iyo inay horumariso cilmi-baarista, si Turkigu u noqdo waddan aan cidna ugu baahneyn farsamada.
Sidoo kale, dawladdu waxay Baarlamaanka hor geynaysaa sharci cusub oo dhiirigelinaya maalgashadayaasha (dadka lacagta haysta) ee gudaha iyo dibadda, si ay uga qayb qaataan mashruucan.
Madax-bannaani Dhab ah
Khubarada tamarta, sida Ceren Biltikin, waxay qabaan in warshadahan yaryar ay Turkiga siinayaan fursad uu ku sugsado amnigiisa korontada.
Biltikin waxay tiri: "Faa'iidada warshadahan ma ahan korontada oo kaliya, laakiin waa in Turkigu uu yeesho awood uu isagu maamusho. Markasta oo aan tiknoolajiyadda iyo shidaalka ka helno meelo kala duwan, oo aan annagu maamulno, waxay noo horseedaysaa awood iyo madax-bannaani."
Waxay kusoo gabagabaysay in Turkigu uu ku socdo qorshe macquul ah. Ma filayo inuu hal mar wada noqdo waddan isku filan, laakiin wuxuu rabaa inuu tartiib-tartiib u barto xirfadda, si mustaqbalka uu u noqdo waddan awood leh oo aan cidna u baahneyn.
Iskaashiga Caalamka
Turkigu wuxuu heshiisyo la galay waddamo waaweyn si uu u helo aqoonta warshadahan yaryar:
Ingiriiska: Sanadkii 2020, waxay heshiis la galeen shirkadda "Rolls-Royce" si loo darso in warshadahooda yaryar laga hirgelin karo Turkiga.
Maraykanka: Bishii Sebtembar ee lasoo dhaafay, Madaxweyne Erdoğan wuxuu Maraykanka kula saxiixday heshiis ku saabsan horumarinta nukliyeerka.
Kuuriyada Koonfureed: Bishii Nofeembar, waxaa la saxiixay heshiis kale oo ku saabsan is-dhaafsiga khibradaha farsamo.
Hadafka Fog
Qorshaha dalka ee sanadka 2035 wuxuu yahay in la helo koronto aad u badan oo nukliyeer ah (qiyaastii 7.2 Gigawatts). Xaddigan wuxuu dabooli karaa 10% baahida korontada ee dalka oo dhan.
Qorshahan wuxuu ku xiran yahay in la dhameystiro warshadda weyn ee "Akkuyu" iyo in la bilaabo warshad labaad oo laga dhisayo magaalada Sinop. Warshadahan yaryar (SMRs) waa kuwo lagu kabayo warshadahaas waaweyn si loo gaaro hadafka la rabo.
Hadafka ugu weyn waa sanadka 2050, markaas oo Turkigu doonayo inuu helo koronto nukliyeer ah oo aad u badan (20 Gigawatts). Qorshahaas waxaa ku jira dhismaha 3 warshadood oo waaweyn iyo ku dhawaad 15 ilaa 20 warshadood oo yaryar oo dalka oo dhan laga qaybinayo.
Xigasho: Al Jazeera