Falanqeyn: Isbaheysiga Saddex-geesoodka ah ee Bariga Mediterranean-ka (Israel, Giriiga, Qubrus)
Qorshaha 3+1: Loolanka Tamarta, Amniga iyo Damaca Cusub ee Bariga Mediterranean-ka
Hordhac: Jabinta Go’doominta Siyaasadeed
Warbixintan oo ay qortay Anadolu Agency ayaa tilmaameysa in Rau’iisul Wasaaraha Israa’iil, Benjamin Netanyahu, uu wajahayo go’doomin caalami ah oo ka dhalatay dagaalkii Gaza (Oct 2023). Si uu culeyskaas uga baxo, wuxuu qaaday tallaabo istiraatiijiyadeed oo uu ku xoojinayo xiriirka “Saddex-geesoodka ah” ee kala dhexeeya Giriiga iyo Qubrus (Cyprus-ta Ruum).
Ujeeddada ugu weyn ee kulankan ka dhacay Qudus waa in la sameeyo isbaheysi amni iyo dhaqaale oo xooggan, kaas oo beddelaya dheelitirka awoodda ee Bariga Dhexe iyo Mediterranean-ka.
1. Qaaciddada “3+1” iyo Doorka Mareykanka
Mid ka mid ah qodobada ugu culus ee shirka kasoo baxay waa qorshaha loo yaqaan “3+1”.
3: Waa Israa’iil, Giriiga, iyo Qubrus.
+1: Waa Mareykanka.
Madaxweynaha Qubrus, Nikos Christodoulides, wuxuu soo jeediyay in laga bilaabo sanadka 2026, Mareykanka uu si toos ah qeyb uga noqdo isbaheysigan. Tani waxay Israa’iil u tahay guul dublamaasiyadeed, maadaama ay dooneyso in ay Mareykanka kusoo darto mashruucan si loo helo damaanad amni iyo taageero siyaasadeed, gaar ahaan xilli la filayo in Netanyahu uu la kulmo Donald Trump dhawaan.
2. “Hooska Turkiga” iyo Isbaheysiga Lidka ku ah Ankara
Inkastoo madaxdu ay ka hadleen iskaashi, haddana falanqeynta dhabta ah waxay muujineysaa in isbaheysigan uu yahay mid ku dhisan dano oo lid ku ah Turkiga.
Sababta: Saddexdan waddan waxay khilaaf dhanka xuduudaha badda iyo tamarta ah kala dhexeeyaa Turkiga.
Ujeeddada: Waxay doonayaan in ay abuuraan “Dheelitir Awood” si ay u xakameeyaan saameynta Turkiga ee Bariga Mediterranean-ka.
3. Iskaashiga Milatari: Laga bilaabo Dhoolatus ilaa “Ciidan Wadajir ah”
Qodobka ugu xasaasisan ee isbaheysigan waa horumarka dhanka milatariga:
Ciidan Wadajir ah: Waxaa jira wadahadal ku saabsan in la sameeyo ciidan ka kooban 2,500 askari (1,000 Israa’iil, 1,000 Giriig, 500 Qubrus) si ay u ilaaliyaan kaabayaasha dhaqaalaha (sida ceelasha gaaska).
Difaaca Gantaallada: Giriiga wuxuu doonayaa inuu iibsado nidaamka difaaca ee “Iron Dome” ama tiknoolajiyadda la midka ah, waxaana socda mashruuca “Achilles Shield” oo ku kacaya $3 bilyan.
Tababarada: Ciidamada Cirka ee Israa’iil iyo Giriiga ayaa sameeyay dhoolatusyo lagu baranayo “shidaal ku shubista hawada,” taas oo falanqeeyayaashu ay ku micneeyeen diyaar-garowga weerarada masaafooyinka dheer (sida Iiraan).
4. Tamarta iyo Dhaqaalaha: Mashruuca East-Med
Wadashaqeyntan ma ahan oo kaliya mid amni, ee waa mid dhaqaale.
Dhuumaha East-Med: Qorshaha dhuumaha gaaska ee isku xira Israa’iil -> Qubrus -> Giriiga -> Yurub.
Caqabadaha: Mashruucan waa mid qaali ah ($7 bilyan) oo farsamo ahaan adag. Mareykanka ayaa horey uga baxay taageerada sababo dhaqaale awgood, laakiin Israa’iil waxay hadda isku dayeysaa in ay dib usoo nooleyso iyadoo ka faa’iideysaneysa baahida Yurub ee tamarta aan Ruushka aheyn.
IMEC: Netanyahu wuxuu sidoo kale riixayaa mashruuca waddada dhaqaalaha ee Hindiya-Bariga Dhexe-Yurub, isagoo raba in Israa’iil iyo Giriiga ay noqdaan buundada isku xirta Aasiya iyo Yurub.
5. Doorka Giriiga ee Gaza
Arrinta cusub ee soo kordhay waa suurtagalnimada in Giriiga uu door ku yeesho mustaqbalka Gaza.
Sida warbixintu sheegtay, Israa’iil waxay dhiirigelisay in Giriiga ay ka qeyb qaadato dib-u-dhiska ama amniga Gaza kadib dagaalka, iyadoo laga yaabo inay u dirto koox injineero ciidan ah. Tani waxay qeyb ka noqon kartaa qorshaha Mareykanka ee maamulka Gaza.
Gunaanad
Isbaheysigan wuxuu muujinayaa sida Israa’iil ay ugu dadaaleyso in ay beddesho khariidadda istiraatiijiyadeed ee gobolka iyadoo adeegsaneysa “Diplomacy of Energy” (Dublamaasiyadda Tamarta) iyo iskaashi milatari.
Hase yeeshee, guusha isbaheysigan waxay ku xiran tahay laba arrimood oo waaweyn:
Mowqifka Mareykanka: Maamulka Trump ma taageeri doonaa mashruuca dhuumaha East-Med oo horey loo diiday?
Jawaabta Turkiga: Ankara ma aqbali doontaa tallaabooyinkan lagu xakameynayo awooddeeda badda, mise waxay qaadi doontaa tallaabooyin lid ku ah?
Kani waa tartan cusub oo “Geopolitical” ah oo ka socda marin-biyoodka ugu muhiimsan adduunka.
Isha: Anadolu Agency